‘Ik kon er niets aan doen, ik was dronken’….

Door: mr. Kelhi Saleh-Rog

In sommige gevallen heeft de verdachte een strafbaar feit gepleegd maar kan hij volledig ‘ontoerekeningsvatbaar’ worden verklaard en derhalve ten aanzien van de ten laste gelegde feiten ontslagen worden van alle rechtsvervolging. Iemand is ‘ontoerekeningsvatbaar’ als die persoon een stoornis of ziekte heeft, waardoor het hem of haar niet kan worden verweten dat hij of zij een strafbaar feit heeft gepleegd.   

Casus

Op een dag ging Juancho naar de supermarkt om zijn favoriete cornflakespakje te kopen. Weet je wel, die bevroren sneeuwvlokken in die blauwe verpakking met een tijger erop? Die zijn Juancho’s favoriet. Juancho had die dag al veel gedronken en liep - vergezeld van zijn fles whisky - de supermarkt binnen en ging naar het voor hem bekende gangpad waar die cornflakespakjes zich bevonden. Bij de cornflakespakjes stond een man die net het laatste pak van die bevroren sneeuwvlokken pakte om mee te nemen richting de kassa. Juancho vroeg de man om het pak aan hem te geven, maar de man gaf hem geen gehoor. Na het nemen van een grote slok whisky vroeg Juancho de man nogmaals om het pak aan hem te geven. Voordat de man daarop enige reactie kon geven, trok Juancho het pak uit de handen van de man en sloeg hem met een vuist in zijn gezicht. De man - die opeens met dit alles geconfronteerd werd - gaf Juancho een stevige klap terug. Het een en ander eindigde in een vechtpartij.

Op het politiebureau aangekomen en na enkele uren zijn roes uitgeslapen te hebben in een cel, stelde Juancho bij het verhoor dat hij ‘O, echt zó dronken is en niet wist wat hij aan het doen was’. Juancho, die inmiddels zijn in allerijl verschenen advocate naast hem had zitten, beweerde dat hij daardoor ontoerekeningsvatbaar zou zijn en niet gestraft zou kunnen worden voor zijn handelen. Zou dit beroep van Juancho juridisch wel kunnen slagen?

Strafuitsluitingsgronden

Wanneer een verdachte een strafbaar feit heeft gepleegd en dit bewezen kan worden, moet de rechter vervolgens beoordelen of de verdachte hiervoor ook strafbaar is. Er kunnen namelijk redenen zijn waardoor gezegd kan worden dat de verdachte niet wederrechtelijk (lees: in strijd met het recht) of niet verwijtbaar heeft gehandeld. In die gevallen kan een verdachte een beroep doen op een strafuitsluitingsgrond. De verdachte krijgt in die gevallen geen straf, maar wordt door de rechter ontslagen van alle rechtsvervolging.

Het Wetboek van Strafrecht kent twee soorten strafuitsluitingsgronden, namelijk de rechtvaardigingsgronden en de schulduitsluitingsgronden.

Rechtvaardigingsgronden

Een rechtvaardigingsgrond ontneemt de wederrechtelijkheid (lees: in strijd met het recht) aan een gedraging. Achteraf bezien is de gedraging van de verdachte niet in strijd met het recht, omdat er sprake is van bijzondere omstandigheden. De rechtvaardigingsgronden worden in artikel 1:114 lid 1 van het Wetboek van Strafrecht geregeld. Niet strafbaar is bijvoorbeeld een gedraging waartoe de dader door noodtoestand wordt gedwongen (bijvoorbeeld de snelheidslimiet overschrijden, omdat jij met spoed iemand naar het ziekenhuis moet brengen).

Schulduitsluitingsronden

Schulduitsluitingsgronden nemen de ‘schuld in de zin van verwijtbaarheid’ weg. Achteraf bezien kan de gedraging van de verdachte hem niet worden verweten. Dit betekent dat het feit wel kan worden bewezen, maar dat de verdachte hiervoor niet strafbaar is. De schulduitsluitingsgronden worden in artikel 1:115 van het Wetboek van Strafrecht geregeld. De ontoerekeningsvatbaarheid valt onder de schulduitsluitingsgronden.

Van ontoerekeningsvatbaarheid is sprake als het strafbare feit niet of slechts in verminderde mate aan de verdachte kan worden toegerekend. Om tot het oordeel te komen dat sprake is van ontoerekenbaarheid moet aan drie vereisten worden voldaan: (i) er moet bij de dader een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens bestaan op het moment van de delictsgedraging, (ii) er dient sprake te zijn van een causaal verband tussen de vastgestelde abnormale geestesgesteldheid en de verweten gedraging, en (iii) er mag geen reden zijn om de verdachte het gepleegde feit niet toe te rekenen.

Een alcoholverslaving kan vanuit psychiatrisch perspectief worden geduid als een psychiatrische stoornis, te weten alcoholafhankelijkheid. De Hoge Raad heeft in een arbeidszaak geoordeeld dat alcoholverslaving onder ‘ziekte’ valt. Het onder invloed van alcohol plegen van een strafbaar feit is - de lijn doortrekkend naar het strafrecht – in beginsel onvoldoende om succesvol een beroep te doen op ontoerekeningsvatbaarheid. Indien er sprake is van bijvoorbeeld een zeer ernstige alcoholverslaving, zou wel succesvol een beroep kunnen worden gedaan op ontoerekeningsvatbaarheid.

Conclusie

Juancho heeft zich op het politiebureau beroepen op een schulduitsluitingsgrond, namelijk de ontoerekeningsvatbaarheid. Als het onderhavige geval bij de rechter zou komen en de rechter overtuigd zou zijn van het feit dat Juancho gedurende het plegen van het strafbaar feit in een dusdanige geestelijke toestand verkeerde dat het feit Juancho geheel niet zou kunnen worden aangerekend, dan zal de rechter Juancho ontslaan van alle rechtsvervolging.

In het onderhavige geval zou het beroep van Juancho op ontoerekeningsvatbaar niet zonder meer kunnen slagen, omdat een verdachte door het drinken van alcohol niet ontoerekeningsvatbaar kan worden verklaard. Dit tenzij bewezen kan worden dat de verdachte bijvoorbeeld aan een zeer ernstige vorm van alcoholverslaving lijdt. Het beroep van Juancho zou in het onderhavige geval anders kunnen zijn geweest als Juancho al jaren door de Fundashon pa Maneho di Adikshon voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld, of als Juancho het strafbaar feit zou hebben gepleegd onder invloed van bijvoorbeeld een psychose, waardoor zijn handelen ingegeven zijn door de paranoïde waanbeelden en er dus geen enkele ruimte voor hem zou zijn om vrije keuzes te maken.

Tegen Juancho zou ik zeggen: Niet geschoten is altijd mis. Maar in dit geval heeft hij wel misgeschoten.

Photo by Super Snapper on Unsplash